Strach, przerażenie, żal. Co czują rodzice, w momencie zniknięcia swojego dziecka? Na pewno nie jest im łatwo pozbierać wszystkich myśli i rozsądnie zastanowić się nad dalszymi krokami. Bezradność to pierwsza reakcja. Dlaczego młodzież ucieka z domu i co robić w tym przypadku? Na te i inne pytania odpowie nam specjalistka, Pani Anna Grodzka- pedagog, oraz dziewczyna „z gigantu”.
Wywiad przeprowadzony z Panią Pedagog Anną Grodzką
K.B.: Czy potrafi pani wskazać najczęstsze powody ucieczek młodzieży z domu? (Jakie, na podstawie pani obserwacji, są najczęstsze powody ucieczek młodzieży z domu?)
Anna Grodzka: Z moich obserwacji wynika, że młodzi ludzie uciekają z domu, ponieważ:
- rodzice nie mają dla nich czasu, ignorują ich i młodzi ludzie pragną sprawdzić,
czy dostrzegą ich brak, czy będą się martwić?
- nie są w stanie wytrzymać trudnej sytuacji (alkoholizm jednego lub obojga rodziców, przemoc fizyczna lub psychiczna w domu, ustawiczne zakazy, jako jedyna metoda wychowawcza,)
- rodzice mają wygórowane wymagania,
- rodzice nie akceptują ich obiektu uczuć,
- są uzależnieni od alkoholu, kleju, dopalaczy, narkotyków, hazardu i uciekają
z domów, aby uniknąć podjęcia leczenia,
- nie radzą sobie z nauką w szkole, problemy się nawarstwiają i w pewnym momencie rodzi się
myśl, że nie ma wyjścia z trudnej sytuacji,
- uwikłali się w jakieś konflikty rówieśnicze,
- zatracili sens życia
K.B: Czy ucieczki młodych ludzi zdarzają się często, czy też jest to problem marginalny?
Moim zdaniem młodzież ucieka z domu częściej niż przed laty, gdyż ludzie przestają z sobą rozmawiać, nie poświęcają sobie czasu, izolują się. Ta alienacja prowadzi do poczucia osamotnienia, które pcha młodych ludzi do podejmowania zachowań ryzykownych, szukania akceptacji i poczucia bliskości, przynależności poza domem. To najprostszy sposób przekazania komunikatu niewerbalnego
a jednak czytelnego- skoro nie potrafią rozmawiać, mówić o uczuciach informują, że jestem im źle w taki sposób (niemy krzyk)
K.B.: Czy ucieczki to sposób reagowania młodzieży z domów patologicznych, czy też jest to problem nie związany sytuacją rodzinną?
To zależy, co rozumiemy pod pojęciem „domu patologicznego”. Jeżeli pojęcie to odnosi się do domów, w których panuje przemoc fizyczna lub alkohol to myślę, że na podstawie moich obserwacji nie wysunęłabym przypuszczenia,
że młodzież częściej ucieka z takich właśnie domów niż z tych pozornie normalnych. Jednak gdybyśmy bliżej przyjrzeli się rodzinom, domom, z których dzieci uciekają to w każdym z nich moglibyśmy dopatrzeć się jakiejś patologii (nieprawidłowości, schorzenia społecznego). „Moi” uczniowie uciekali z domów, w których była przemoc, królował ojciec- alkoholik, lecz równie często z domów, gdzie nikt nie przypuszczał, że dzieje się coś złego. Czasami tą „patologią” była nadopiekuńcza matka (śledząca każdy krok syna), kiedy indziej zapracowani rodzice nieznajdujący czasu dla dziecka lub rodzice niepotrafiący ukryć rozczarowania swoim potomkiem, stale porównujący go z bratem lub siostrą. Zdarzyło mi się, że uciekał chłopiec uzależniony od gier (komputerowych i na automatach), któremu rodzice za późno próbowali ustalać zasady, granice korzystania z dobrodziejstw myśli technicznej lub też chłopiec uzależniony
od kleju. Pamiętam doskonale dwie ostatnie uciekinierki z domów. Jedna uciekła, ponieważ rodzice nie akceptowali jej chłopaka a ona chciała spędzić
z nim trochę czasu. Myślę, że trudno jest budować relacje rodzic- dziecko
na samych zakazach, liczą się rozmowy, uzasadnianie naszego postępowania
i jasny przekaz osobisty (rodzic nie może wymagać od dziecka, że będzie ono postępowało inaczej niż on sam). Druga zaś nie potrafi od lat porozumieć się
z matką (wcześniej wychowywali ją dziadkowie)t. Między „kobietami” rośnie mur żalu i niedomówień jednak nie chcą rozpocząć terapii rodzinnej. Co jakiś czas dziewczyna ucieka z domu a matka tak naprawdę oddycha z ulgą i przez kilka dni nie zgłasza jej ucieczki. Matka nie próbuje już porozumieć się z córką- ona czeka aż jej dziecko osiągnie pełnoletniość i zniknie z jej życia. Więc jeśli
w ten sposób spojrzeć na problem to ucieczki ściśle wiążą się z sytuacją rodzinną. Bo tak naprawdę, jeśli uczeń ma problemy w szkole to wydolna wychowawczo i opiekuńczo rodzina jest w stanie mu pomóc, wesprzeć go dopilnować by skorzystał z dostępnych w szkole form pomocy (konsultacje, zespoły wyrównawcze, samopomoc koleżeńska) i w czasie mojej 25 letniej pracy nie zdarzyło mi się, aby powodem ucieczki z domu okazały się problemy
z nauką.
K.B: Czy zaobserwowała pani jakąś zależność miedzy częstotliwością ucieczek nieletnich z domów rodzinnych a porą roku?
Nie obserwuję takiej zależności, mimo, iż w literaturze fachowej podaje się,
że najczęściej młodzież ucieka latem z moich obserwacji wynika coś zupełnie odwrotnego. Żadna ze znanych mi osób nie uciekła latem. Wakacje to okres swobody, luzu (często niczym niezmąconego) - więc i do spięć dochodzi rzadziej, powodów do ucieczki jest mniej. Paradoksalnie też uczennice ze szkoły, w której pracuję uciekały zimą. Wydaje mi się, że one nie kalkulują, są bardziej impulsywne, uczuciowe. Jeżeli sytuacja je przerasta podejmują decyzję
o ucieczce nie zastanawiając się, co będzie dalej i niestety dziewczynom łatwiej znaleźć „opiekuna”, kogoś, kto je przygarnie. Moim zdaniem młodzież ucieka
z domów niezależnie od pory roku, lecz na ogół do znanych sobie miejsc, osób.
K.B.: Jakiego pani zdaniem można dokonać podziału uciekinierów?
Czy można wyróżnić jakieś typy uciekinierów np. ze względu na motyw ucieczki lub/i jej przebieg?
Gdybym miała się pokusić o takie podziały to byłoby ich kilka np.
I-samotne i grupowe
II- demonstracyjne, takie wołanie o pomoc oraz na serio, z zamiarem
nie wracania do domu
III- ze względu na powód:
· Unikanie sytuacji trudnej nieprawidłowej (przemoc, alkoholizm, wykorzystywanie seksualne)
· Unikanie nałożonych im ograniczeń (zakaz gry na komputerze, nakaz powrotów o określonej porze, zakaz spotykania się z sympatią)
· Problemy z uzależnieniem (rodzice informują, że zapisali dziecko
na terapię a ono obawia się, że nie wytrzyma na głodzie lub uważa,
że nie ma problemu)
· Chęć sprawdzenia się, przeżycia czegoś ciekawego
· Spełnianie artykułowanych lub domniemanych pragnień rodziców
(„oni mówili mi, że mogę się wynieść z domu”)
· Z osamotnienia, odrzucenia (przez rodzinę, rówieśników)
IV- ze względu na długość trwania ( np. na jedną noc lub kilka dni)
K.B: Gdzie najczęściej ucieka nieletni, gdzie znajduje schronienie?
Sądzę, że najczęściej młodzi ludzie uciekają do swoich znajomych
( z wakacji, poznanych w Internecie, z którymi dzielą jakieś pasje)
K.B.: Czy można wcześniej zauważyć, że młody człowiek planuje ucieczkę z domu?
Myślę, że nie istnieją objawy zwiastujące ucieczkę. Jeśli rodzice często rozmawiają z dzieckiem, dzielą się nie tylko sukcesami, ale i porażkami uczą młodych ludzi, że nie wszystko w życiu się udaje, że czasami trzeba pogodzić się z porażką, próbować coś zmienić naprawić wykazać się w czymś innym to dziecko staje się odporniejsze, uczy się akceptować porażki i cieszyć z sukcesów. Tacy rodzice dostrzegą utrzymujący się smutek, przygnębienie, zapytają
o przyczynę, spróbują pomóc. Najtrudniej będzie jednak w rodzinach gdzie nie rozmawia się, nie „traci się czasu” na rozwiązywanie problemów dziecka- tutaj zbagatelizowany zostanie nawet komunikat „ucieknę”.
K.B: Co należy zrobić, gdy dziecko już ucieknie z domu?
Bezwzględnie należy: powiadomić Policję, rozpytać znajomych, sprawdzić komputer-, z kim ostatnio dziecko się kontaktowało, poprosić o pomoc koleżanki, kolegów, przyjaciół osoby zaginionej, odwiedzić miejsca i osoby
z którymi młody człowiek był jakoś związany, w razie potrzeby sporządzić plakaty z informacjami o osobie, której poszukujemy, a przede wszystkim stale próbować kontaktować się z zaginioną osobą telefonicznie
(lepsze okazują się sms-y- one są odczytywane, rozmowy na ogół nie są odbierane)
K.B.: Jak powinien zachować się rodzic i osoby z najbliższego otoczenia,
gdy dziecko już wróci do domu (np. po kilku dniach)?
Gdy dziecko ochłonie spokojnie porozmawiać- nie można próbować zrzucić winy na jedną stronę. Trzeba ustalić, co należałoby zmienić, aby sytuacja się
nie powtórzyła. Trzeba zadbać by uciekinier odczuł komfort powrotu do domu
nie dopuszczając jednocześnie do poczucia przesadnego tryumfu.
Przekaz rodzica musi być czytelny „Kocham Cię, mimo, że twoje postępowanie sprawiło mi ogromną przykrość”. Rodzic powinien mówić o uczuciach, które nim targały, nie oskarżając jednocześnie uciekiniera- a to jest trudną sztuką.
K.B.: Co należy zrobić by ucieczki już się więcej nie powtarzały?
Zadbać należy o poprawę relacji w rodzinie. Dziecko musi wiedzieć, że rodzic
to życzliwa mu osoba, która chce i potrafi mu pomóc, która z jego problemów
nie uczyni atrakcji spotkań rodzinnych. Obowiązywać musi zacząć szczerość, zaufanie i życzliwość. Ustalone muszą być jasne, czytelne zasady, których wszyscy domownicy muszą przestrzegać.
Rozmowa przeprowadzona z uczestniczką ucieczki „na gigancie”.
K.B.: Co było przyczyną Twojej ucieczki z domu?
Nie wiem…myślę, że jakiś bunt i to, że odbierałam to w tamtych czasach, że rodzice mnie nie rozumieli.
K.B.:Ile miałaś lat?
17.
K.B.:.Jak wyglądały Twoje relacje z rodzicami?
A różnie, raz dobrze, raz źle. To zależy jak tam się poukładało. Dużo pretensji mieli, a ja uważałam, że nie słusznie, a oni, że słusznie i tak się podziało dziwnie…No jak w takim wieku, nie ? J
K.B.: Gdzie uciekłaś, ile razy? Przez jaki czas byłaś poza domem?
Raz uciekłam porządnie i nigdy więcej nie wróciłam do domu.
K.B.: Jak radziłaś sobie z codziennymi potrzebami ( jedzenie, picie). Skąd brałaś na to pieniądze?
Chwytałam się jakiś dziwnych, dorywczych prac, gdzieś tam przyjaciele mnie wspomagali, aż w końcu wyszłam na prostą.
K.B.: Nie uważasz, że przez tą ucieczkę zraniłaś bliskie sobie osoby?
No to na pewno.
K.B.: Teraz, gdy jesteś już dorosłą kobietą, uważasz, że dobrze zrobiłaś? Czy nie uważasz, że była to ucieczka od problemów?
Uważam, że źle zrobiłam, bo zraniłam tym swoich rodziców, oni nie wiedzieli, o co chodzi, a ja zamiast z nimi porozmawiać, albo przynajmniej jakoś spróbować wyjaśnić swój punkt widzenia, to była to jakaś łatwizna tak na prawdę. Pójście na łatwiznę, ucieczka od problemów. Myślałam, że w ten sposób coś uzyskam, ale okazało się, że nie. Chyba.
K.B.: Nikt z Twoich bliskich nie próbował Ci jakoś pomóc? Dać jakiejś rady?
Właśnie nie mogli nic zrobić tak na prawdę. Bo co z tego, że oni gdzieś tam mówili, co powinnam zrobić, albo co powinnam załatwić, skoro tak na prawdę to były tylko słowa, a nie widzieli jak to wygląda dokładnie, bo nie da się wszystkich rzeczy opisać na zewnątrz więc nie do końca mnie rozumieli, ale jak postanowiłam uciec to powiedzieli, że mi pomogą żebym nie została gdzieś tam sama, pod mostem, albo coś..
K.B.: Czy ta smutna historia wpłynęła w jakiś sposób na Twoje relacje z bliskimi? Czy coś się zmieniło?
Później tak, po fakcie już.
K.B.: Na lepsze?
No na lepsze, na lepsze, bo po iluś tam latach usiadło się z rodzicami i się porozmawiało o każdym punkcie widzenia danej sprawy, więc dużo rzeczy zostało wyjaśnionych i gdzieś tam jakieś zrozumienie w końcu nadeszło.
K.B.: Co być poradziła dzieciom, które znajdują się w takiej sytuacji jak Ty sprzed laty?
Żeby rozmawiały z rodzicami. (śmiech) przynajmniej próbowały.
K.B.: Co tak naprawdę czuje dziecko, które sytuacja zmusza do ucieczki?
Chyba wielką złość i żal do rodziców, że mnie nie rozumieją i że zamiast wspierać mnie i moje działania i to co chciałam robić i moje wizje to działo się odwrotnie, nie czułam takiego wsparcia i jakiejś pomocy więc stwierdziłam, że skoro nie mam tam czego szukać to będzie mi lepiej bez nich.
K.B.: Czy to, co zdarzyło się x lat temu, często do Ciebie wraca? Myślisz o tym, co się stało? Czy to ma wpływ na Twoje dorosłe życie?
Od czasu do czasu gdzieś tam wracają, ale staram się nie myśleć o tym. No jakiś wpływ na pewno, bo gdzieś tam to życie jakoś inaczej by się poukładało jakbym została w domu inaczej by to wyglądało, ale jak to nie wiem
K.B.: Czy poprzez ucieczkę chciałaś pokazać swoją bezsilność lub złość, wobec sytuacji panującej w domu? Chciałaś sprawdzić czy rodzicom zależy na Tobie?
Nie wiem, co wtedy myślałam.. chciałam się po prostu uwolnić od rodziców i z jednej strony chciałam żeby mnie szukali i żeby coś zrobili i coś zrozumieli przede wszystkim, bo bardziej na tym mi zależało żeby przez tą ucieczkę i żeby po prostu zobaczyli, że jest jakiś problem, którego wtedy, wydawałoby się na tamte lata, że oni nie dostrzegają.
K.B.: Czy poinformowałaś rodziców o tym, że chcesz uciec? Powiedziałaś im „Ucieknę, nie
wytrzymam”?Jak zareagowali?
Nie..
K.B.: A czemu nie?
No, bo co miałam im powiedzieć? Ucieknę z domu! (śmiech). Nic, po prostu pewnego pięknego dnia zaplanowałam sobie, że pójdę i zaczęłam się pakować, zostawiłam długi, obszerny list z wyrzutami, z żalem, jaki czułam i poszłam.
K.B.: Jak to się później skończyło? Znaleźli Cię, czy dałaś znać, że nie zamierzasz wracać?
Nie…Oni tak na prawdę wiedzieli gdzie jestem, ale nie szukali mnie, jak się okazało, bo mój ojciec cały czas wiedział, gdzie jestem i gdzieś tam starał się mieć to wszystko pod kontrolą, ale stwierdził, że jak będę chciała przyjść to przyjdę sama i nie będzie mnie do tego zmuszał.
K.B.: Jak Twoim zdaniem zapobiegać ucieczkom z domu? Co robić, aby nie dopuścić do takiej tragedii?
Dzieciom, aby właśnie starały się rozmawiać z rodzicami, żeby nie dochodziło do sytuacji, że są konflikty, a nawet, jeśli są to żeby o tym rozmawiać, a nie podejmować takie drastyczne kroki.
A rodzicom…może czasem trochę więcej wyrozumiałości w stosunku do dzieci i jakiegoś zrozumienia, że jest się czasem w takim wieku, że ma się różne krzywe myśli i te dzieciaki trzeba wspierać nawet, jeśli zrobią coś złego to trzeba wytłumaczyć, a nie od razu robić jakieś afery, awantury i doprowadzać do tego, że te dzieci się buntują i się od tych rodziców odsuwają.
K.B.: Dziękuję za rozmowę.
Katarzyna Baryn
